ضرورت اجتناب ناپذیر تست تراکم استخوان برای همه سنین

در حقیقت کسی که دچار پوکی استخوان می‌ شود، شکننده می‌ شود و ممکن است حتی با یک سرفه یا عطسه دنده‌هایش بشکند و همین دنده شکسته ‌شده وارد ریه شود.

DEXA که مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است روشی است که از اشعه ایکس برای سنجش تراکم استخوان استفاده میکند. در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارند فرستاده میشود.

مقداری از اشعه توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج میشود. مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری میشود. هرچه تراکم استخوانی بیشتر باشد ( به این معنی که خلل و فرج و فضاهای خای ریز داخل استخوان کمتر باشند) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را میدهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده میرسد. اشعه دریافتی به توسط گیرنده یا دتکتور Detector به یک کامپیوتر رفته و در آنجا مقیاس مقدار اشعه به مقیاس میزان تراکم استخوان تبدیل میشود. استفاده از دو منبع اشعه ایکس به منظور دقیقتر کردن اندازه گیری است.

دانسیتومتری یا سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود

دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد. اسکنر های مرکزی و اسکنر های محیطی. در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی میشود.

در اسکنر های مرکزی ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز میکشد. از او خواسته میشود که در حین انجام تست بیحرکت باشد. سپس دتکتور یا اسکنر Scanner دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف میتاباند. این استخوان معمولا ستون مهره یا مفصل ران در ناحیه لگن است. این استخوان ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی میشوند. اسکن یا سنجش تراکم حدود ۲۰-۱۰ دقیقه به طول مینجامد.

اسکنر های محیطی کوچکتر و سبکتر بوده و استفاده از آنها راحت تر است. برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد.

سنجش تراکم استخوان چه کاربردی دارد:

از این روش تصویربرداری بیشتر در کسانی استفاده میشود که در معرض خطر ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان هستند. پوکی استخوان در ابتدا هیچ علامتی ندارد ولی میتواند موجب افزایش احتمال خطر شکستگی استخوان شود. پس در شرایط زیر توصیه میشود که از تست دانسیتومتری استخوان یا سنجش تراکم استخوان استفاده شود

•    بروز شکستگی بعد از یک ضربه خفیف
•    ایجاد قوز در کمر که معمولا به علت شکستگی های مکرر مهره ها ایجاد میشود
•    مصرف کورتون به مدت طولانی ( مصرف این دارو موجب پوکی استخوان میشود)
•    بروز یائسگی زودرس در سنین کمتر از ۴۵ سال
•    آمنوره یا قطع پریود های قاعدگی قبل از یائسگی به مدت بیش از یکسال
•    وجود بیماری های همراه با پوکی استخوان مانند روماتیسم مفصلی و یا بیماری سلیاک
•    سابقه وجود شکستگی لگن در خانواده مادری
•    کم بودن شدید وزن بصورتی که BMI کمتر از ۱۹ باشد

آیا تمام نواحی بدن را می ‌توانیم با این روش چک کرد؟

تست سنجش تراکم استخوان تمام بدن را چک نمی‌ کند و معمولاً برای سنجش تراکم استخوان در ناحیه ی کمر و لگن به کار می رود، به‌ طوری که سر استخوان ران و از مهره اول تا چهارم کمر تست می‌ شود.

بقیه نواحی بدن چطور؟

کلاً اگر در یکی از این نواحی، پوکی استخوان وجود داشته باشد، ما فرد را بیمار می ‌دانیم، مخصوصاً اینکه شکستگی‌های نگران ‌کننده بیشتر در این‌ دو ناحیه است. ولی اگر کسی در این دو ناحیه پوکی نداشته باشد، نرمال به حساب می ‌آید.

اگر کسی در ناحیه مچ دست یا پاشنه ی پا شکستگی داشت، چطور؟

البته دستگاه‌های دیگری هم هستند که به‌ طور اختصاصی برای تشخیص پوکی استخوان نواحی دیگر مثل مچ دست یا پاشنه ی پا به‌ کار می ‌روند، ولی این دستگاه‌ها برای تشخیص صددرصد نیستند.

سن ابتلا به پوکی استخوان  کاهش یافته است

در مورد اینکه سن پوکی استخوان کاهش پیدا کرده یا نه، دلیلی نداریم، ولی می‌ توانیم بگوییم که بعضی از این عوامل خطر در کشور ما بیشتر هستند، مثل کمبود ویتامین D که در حال حاضر۸۰ درصد مردم در کشور ما از کمبود این ویتامین رنج می ‌برند.

با این حال بنیاد بین‌المللی پوکی استخوان، یک پرسشنامه یک ‌دقیقه‌ای دارد و در واقع مردم خود‌سنجی می ‌کنند و با نشان ‌دادن این فرم به پزشک خود مشخص می ‌شود که باید تست تراکم استخوان بدهند یا نه. اما نکته تلخ این است که در واقع جامعه جوان ما که ۴۵ درصد جمعیت را تشکیل می‌ دهد، با وجود این عوامل خطر، به طرف پوکی استخوان پیش می‌ روند.

آیا خانم‌ها بیشتر از آقایان در معرض این عوامل خطر و در نتیجه پوکی استخوان هستند؟

متاسفانه در همه جای دنیا این بیماری در خانم‌ها بیشتر است. چون در خانم‌ها نه تنها عوامل خطر عمومی، بلکه کاهش سطح هورمون‌های جنسی در یائسگی، باعث کاهش تراکم استخوان می‌ شود. پس انتظار داریم که خانم‌ها زودتر به این بیماری برسند تا آقایان.

نکته مهم این است که نباید آقایان از این بیماری غفلت کنند؟

نکته مهم همین‌جاست، چون مردان از این بیماری مصون نیستند. پوکی استخوان در مردان ممکن است کمتر باشد، ولی عوارض این بیماری در آنها بیشتر است.

و اما چه عواقبی در نتیجه این شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در انتظار بیماران است؟

این شکستگی‌ها در ۵۰ درصد موارد برای فرد ناتوانی ایجاد می‌ کند، به ‌طوری که این افراد هیچگاه مثل سابق نمی ‌شوند. همچنین ۲۰ درصد از افراد به کلی ناتوان می ‌شوند و ۲۰ درصد هم فوت می ‌کنند. تنها ۱۰ درصد از این بیماران با دشواری و فیزیوتراپی منظم یتوانند سلامت خود را بدست آورند.

کدام قسمت از نواحی بدن بیشتر در معرض شکستگی قرار دارند؟

شکستگی‌ها در تمام بدن است، ولی از نظر اهمیت می توان به شکستگی گردن، ران، ستون فقرات که منجر به سیاتیک شدید می ‌شود یا عصب را قطع کند و مچ دست به ‌خصوص در خانم‌ها اشاره کرد. در حقیقت کسی که دچار پوکی استخوان می‌ شود، شکننده می‌ شود و ممکن است حتی با یک سرفه یا عطسه دنده‌هایش بشکند و همین دنده شکسته ‌شده وارد ریه شود. از این میان بدترین نوع شکستن استخوان گردن است که  درد وحشتناکی را به‌ دنبال دارد.

نقش ژنتیک در بروز این بیماری پوکی استخوان

۷۰ درصد پوکی استخوان‌ها مربوط به ژنتیک است به این معنا که کسی که یک نفر از بستگان درجه اولش دچار شکستگی شده یا پوکی استخوان دارد، در معرض خطر ماژور است و این افراد بیشتر باید مورد توجه قرار گیرند.

آیا پوکی استخوان در کودکان هم وجود دارد؟

کودکانی که کورتون مصرف می‌ کنند در معرض این بیماری قرار دارند. ولی مشکل اینجاست که همه دستگاه‌ها نمی‌ توانند این بیماری را در کودکان تشخیص دهند. برای همین این تشخیص به پزشکانی واگذار می گردد که با کودکان در معرض خطر مواجه هستند، مثل کودکان تالاسمی یا کودکان مبتلا به پرکاری تیروئید یا کودکانی که مادران مبتلا به پاراتیروئید دارند.

با این حال مصرف کلسیم در کودکان چون در سن استخوان‌سازی هستند، برای پیشگیری از این بیماری مؤثر است.