تجربه دیدار از طبیعت زیبا و باستانی شهر خرم آباد لرستان

چکیده

خرم آباد مرکز لرستان باستانی در دره ای باصفا و بر ساحل رودخانه خرم آباد قرار دارد. خُرَم‌آباد مرکز شهرستان خرم‌آباد و نیز مرکز استان لرستان است.خرم‌آباد را در گویش لری خُورمُووه (Khormoa) تلفظ می‌کنند.

 شهر در ارتفاع ۱۱۴۷/۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد. فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر و تا اهواز ۳۹۰ کیلومتر است. خرم‌آباد بر سر شاهراه تهران-خوزستان قرار گرفته و دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است.

به زعم بسیاری از محققان زمانی شهر مهم ایلامی خایدالو (هیدالو) برجای آن قرار داشته است. ظاهرا شهر قدیمی شاپورخواست (سابرخواست) در دوره ساسانی و قرون نخستین هجری دارای مسجد جامع و بازارها و ساختمانهای بسیاری بوده و بافاصله کمی در ساحل چپ رودخانه جای داده شده بوده است. هنوز بقایایی از دیوارهای بزرگ و پهن که از سنگ و ملاط به سبک دوره ساسانی است از محاذی شهر کنونی تا روستای تیر بازار دیده میشود. چنین به نظر میرسد که در اواخر قرن ششم هجری شجاع الدین خورشید موسس خاندان اتابکان لر کوچک شهر کنونی را اساس قرار داده و توسعه بخشیده؛ احتمالا در حمله مغول ویران شده است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ ه. ق. مینویسد: “خرم آباد شهری نیک بوده، اکنون خراب است.”

این نخستین بار است که از خرم آباد بدین نام یاد شده است. در اواخر دوره صفوی خرم آباد مقر حکومتی والی لرستان فیلی بوده و به نوشته تاریخ حزین از آبادانی برخوردار، ولی متاسفانه بر اثر هجوم سپاه عثمانی به ویرانی گرایید. در دوران قاجار خرم آباد نسبتا توسعه یافت و قلعه گلستان ارم از قلاع معروف خرم آباد به دستور محمد حسین میرزای دولتشاه مرمت شد.

بارون دوبد یکی از ماموران روسیه تزاری که در سال ۱۸۴۵ از خرم آباد دیدار کرد، آن شهر را دارای بارو ۴ مسجد، ۸گرمابه و ۱محله یهودی نشین توصیف میکند.

دیدنی های خرم آباد

دریاچه کیو

دریاچه کیو خرم آباد یکی از منحصر به فردترین و زیباترین دریاچه های استان لرستان است که در شمال غربی شهرستان خرم آباد و در کنار پارک کیو قرار دارد.

آبشار نوژیان

آبشار نوژیان در ۵۱ کیلومتری جنوب شرقی خرم آباد و در بخش پاپی واقع شده است. این آبشار با ارتفاع ۹۵ کیلومتر ،یکی از بلند ترین آبشارهای کشور است.

قلعه فَلَک‌الافلاک

فَلَک‌الافلاک یا دژٍ شاپورخواست. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. قلعه فلک‌الافلاک بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد قرار گرفته و چشم‌گیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون شهر خرم‌آباد است.این بنا مربوط به دورهٔ ساسانیان است و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

بازار میرزا سید رضا(تاریکه بازار)

این بازار در سال ۱۳۰۱ هـ. ق. به همت میرزا سید رضا در خرم‌آباد ساخته شده است. میرزا سید رضا مقام نائب حکومتی داشته است. این بازار ۲۴ دهنه دکان و شامل ۱۶ دهنه دکان و محوطه و صحن بارانداز ۲۴ دهنه دکان است. بازار مرکز خرید و فروش طلا در شهر خرم‌آباد است.

سنگ نبشته

در جنوب شرقی راه خرم آباد به خوزستان در شمال خرابه های شهر کهن شاپورخواست ، سنگ نوشته ای وجود دارد که با اکثر آثار مشابه خود تفاوت های عمده ای دارد. سنگ نبشته یک اثر تاریخی سنگی در شهر خرم‌آباد است .این کتیبه، به خط کوفی و بر قطعه سنگ بزرگی به ارتفاع سه و نیم متر نوشته شده‌است و قدمت آن به قرن ششم قمری و دوره سلجوقیان می‌رسد. این سنگ نبشته مربوط به دوره ابوسعید برسق کبیر از امرای سلطان محمود سلجوقی است و در حدود سال ۵۱۳ هجری قمری نوشته شده‌است. کتیبه سنگ نوشته در خیابان شریعتی قرار دارد.

بنای این سنگ نوشته در واقع صخره ای عظیم است که به شکل مکعب مستطیل تراش خورده است. گوشه های این سنگ با جهات فرعی منطبق است. متن این اثر به خط کوفی در چهار سطح آن نقر شده است ، بگونه ای که از چهار جهت قابل مشاهده است. البته متن نقر شده بر روی هر سطح این مکعب مستطیل تکرار متن سطوح دیگر نیست و در واقع کل متن ، یک نوشتار چهار صفحه ای را شامل می شود که از پهنه جنوب شرقی شروع می شود و به پهنه شمال شرقی پایان می یابد.

کتیبه خرم‌آباد، به زبان فارسی و خط کوفی نوشته شده‌است و با جمله بسم الله شروع می‌شود. در این کتیبه، یکی از حاکمان سلجوقی به نام امیر اسفهسالار کبیر، ظهیرالدین و الدوله، معین‌الاسلام، طغرل لتکین ابوسعید برسق احکامی بشرح زیر در آن نوشته اند:

 ۱ ـ منع مردم از پوشیدن لباس ابریشمی

 ۲ـ  اجازه علف چرانی به دامداران. قدمت این سنگنوشته به قرن ششم هجری قمری برمی گردد.احداث این سنگ نوشته را به یکی از امرای سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی به نام ابوسعید برسق کبیر به سال ۵۱۳ هجری قمری منسوب می کنند

کارکردهای ارتباطی سنگ نوشتۀ خرم آباد

 موقعیت جغرافیایی این سنگ نوشته و بطور کلی موقعیت ارتباطی – مواصلاتی شهر خرم آباد در دورۀ تاریخی تولید این اثر بیانگر این مساله است که هدف اصلی از طراحی و تولید این سنگ نوشته ارتباط حکومت با مردم از طریق یک وسیلۀ ارتباط جمعی است ، بگونه ای که همه بتوانند از موضوع آن با اطلاع شوند .

انتخاب محل برای احداث این اثر با دقت خاصی صورت گرفته است . این نقطه که امروزه درست در کنار راه ترانزیت تهران – خوزستان واقع شده در زمان ساخت این اثر نیز یک نقطۀ استراتژیک ارتباطی و مواصلاتی بوده است . بگونه ای که هر کس که می خواسته از منطقۀ فلات ایران به عراق سفر کند بناگزیر می بایست حتما از این تنگه عبور کند .ساخت دژ مستحکم نظامی فلک الافلاک خرم آباد در فاصلۀ کمتر از ۱۰۰۰ متر از این سنگ نوشته در زمان ساسانیان نیز مؤید این مساله در زمان مورد نظر است .

این یادمان فرهنگی که در گذشته به “برد نوشته” معروف بوده در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

مخمل‌کوه

پارک مخملکوه خرم آباد باوسعت ۴۷۵ هکتاری گنج خفته ای در صنعت سبز گردشگری لرستان است که سالها مورد غفلت قرار داشته تا با واگذاری این وسعت ارزشمند به شهرداری، امید به رونق این ظرفیت زنده شود.

این کوه بلند در دو سوی خود به دو تنگه مهم و استراتژیک منتهی می‌شود که در طول تاریخ رخدادهای فراوانی به خود دیده ‌است.

قسمت جنوبی مخمل‌کوه به جاده بروجرد به خرم‌آباد ختم می‌شود؛ محلی که در هنگام ورود رضاخان به لرستان شاهد جنگ‌ها و درگیری‌های خونینی بوده‌است. انتهای شمالی مخمل‌کوه نیز به جاده خرم‌آباد-الشتر می‌رسد که به تنگ شبیخون مشهور است و نام آن گویای بسیاری چیزهاست.

این کوه بافتی رسوبی دارد و بیشتر قسمت‌های آن پوشیده از گلسنگ است. با آغاز فصل بارش گلسنگ‌های سیاه رنگ و آفتاب سوخته سبزرنگ می‌شوند. سراسر سبز. گلسنگها آفتاب‌گریز هستند به همین علت قسمت‌هایی از مخمل کوه که کمتر آفتاب گیر است سرسبز تر و دیدنیتر است.

در قسمت انتهای شمالی مخمل کوه در تنگ شبیخون پارک جنگلی و تفرجگاهی برای مسافرین دایر شده که در فصل بهار و زمستان بسیار دیدنیست.

مخلمل کوه برای کوهپیمایی بسیار مناسب و در دسترس است. با خودرو با چند دقیقه رانندگی به دامنه آن می‌رسید. فقط کافی است پس از رسیدن به میدان ۲۲ بهمن تا انتهای بلوار ولیعصر برانید.

آبشار مخمل کوه در دره زیبای مخمل کوه در تنگه شبیخون قرار گرفته است. که به علت پوشش و فراوانی گل و سنگ به این نام مشهور شده است

آدرس: شمال شرق خرم آباد

پل رودخانه کشکان

این پل در فاصله ۵۱ کیلومتری  غرب جاده خرم آباد به  کوهدشت در بخش چگنی بررو ی رودخانه ای به همین نام ودر مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است . طول پل حدود ۳۲۰ متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن ۲۰/۲۳ متر است .

ارتفاع آن در بالاترین قسمت ۲۶ متر و در کوتاهترین قسمت ۱۰ متر است از دوازده طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند .برخی از پایه های پل باسنگهای بزرگ وحجاری شده ساخته شده اند. مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشکیل شده است. در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره های گذشته وجود دارد که با مشخصات پلهای ساسانی قابل مقایسه هستند .

پُل کَشکان یا به گویش لری کَشکُو (Kashkoo) پلی است باستانی که تاریخ ساخت آن به دوره حکومت آل حسنویه بازمی گردد.زمان ساخت این پل به قرن چهارم هجری قمری برمی گردد.

گرداب سنگی

گرداب سنگی خرم آباد که در گویش لری به آن “گرداوبردینه” گفته می شود یکی از آثار تاریخی بجای مانده از دوره ساسانیان است که به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های تاریخی و گردشگری در استان لرستان و شهر خرم آباد خودنمایی می کند.

این بنای تاریخی در قسمت مرکزی شهر فعلی خرم آباد و در میان بافت قدیمی شهر در میدان تختی واقع شده است.

بنای گرداب سنگی با سنگ و ساروج ساخته شده، این گرداب بنایی مدور متشکل از یک دیواره عظیم سنگی است که به صورت مدور دور تا دور چشمه ای فصلی احداث شده، قطراین بنا ۱۸ متر با پهنای سه متر و بلندای ۱۰ متر از کف چشمه است. توزیع آن در سطح شهر شاپورخواست و مشروب نمودن اراضی و بهره برداری از آسیابهای آبی بوده است.

ساختمان پل شاپوری وخرابه های شهر شاپورخواست مشاهده شده است که آنرا منسوب به دوره ساسانی نموده است. این بنا به شماره ۱۲۷۴ در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

مواد و مصالح بکار رفته در گرداب سنگی از سنگ های لاشه همراه ملات ساروج (آهک و گچ) است که در ساختمان پل شاپوری و خرابه های شهر شاپورخواست در استان لرستان نیز مشاهده شده است.

طغیان آب این چشمه فصلی معمولا در نیمه دوم بهمن آغاز می شود و این امر موجب بالا آمدن سطح آب درون این گرداب می شود.

افزایش و سرریز شدن آب این چشمه از طریق کانال های ساخته شده و جداول طراحی شده در شهر خرم آباد آب آن را به درون رودخانه شهر سرازیر می کند.

چشمه گرداب سنگی ۱۷۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد که در اوایل فصل بهار آبدهی آن افزایش می یابد.

بنای تاریخی چشمه گرداب سنگی خرم آباد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده که می تواند مکانی زیبا و جذاب برای دیدن گردشگران داخلی و خارجی باشد.

کاکارضا

در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال خرم آباد و در دره ای پر از درختان زیبای بلوط و کشتزارهای صیفی و حبوبات و در نزدیکی روستای کاکارضا، آبشار باصفایی با ارتفاع تقریبی بیست متر خودنمایی می کنه. این آبشار در دامنه کوه های الشتر به عنوان آبشار گل هو هم معروفه. وجود دره هایی پرآب و گیاهان، خزندگان و آبزیان کوچک در بالای آبشار به زیبایی این منطقه افزوده. در روبروی آبشار، منظره بسیار زیبایی از درختان سرو و بلوط بر پهنه زیبای دشت چشمان هر بیننده ای رو خیره می کند.

در طول مسیر، سیاه چادرها و رمه های بزرگ عشایر بر دامنه های پرسخاوت زاگرس دیده می شن. رودخانه کاکارضا به طول نود کیلومتر یکی از عوامل موثر طبیعی در این منطقه ست که از دهستان قائدرحمت در ۵۷ کیلومتری شرق خرم آباد سرچشمه گرفته و با مخلوط شدن با رود کهمان، رود کشکان رو تشکیل می هد که در انتها به رود بزرگ کرخه متصل می شود.