شناخت عوامل نفخ شکم و درمان گیاهی و خانگی آن

چکیده:

نفخ شکم یکی از بیماری هایی است که خیلی ها به آن مبتلا هستند و برای درمان آن به پزشک مراجعه کرده اند و دارو خورده اند، اما برای درمان نفخ شکم راه های بهتری هم هست که با دارو گیاهی و بدون ضرر می توان آن را رفع کرد،

شناخت عوامل نفخ شکم

چنانچه میدانیم بخشی از گازی که در معده وجود دارد، ناشی از هوایی است که ما آن را می‌بلعیم و به ‏طور طبیعی وجود دارد، اما در بعضی شرایط مثل غذا خوردن با استرس، حرف زدن هنگام غذا خوردن، آدامس جویدن، مصرف نوشابه‌های گازدار و… میزان بلع هوا بیشتر می‌شود. درنتیجه احساس آروغ‌ زدن به فرد دست می‌دهد. بخش دیگری از گاز معده نیز ناشی از فعل و انفعالات اسیدمعده و شیره‌های گوارشی است که وقتی با هم ترکیب می‌شوند، تولید گاز می‌کنند.
گازهای قسمت انتهایی دستگاه گوارش یا روده‏ بزرگ نیز عمدتا ناشی از تاثیر باکتری‌ها و میکروب‌های روده روی بقایای موادغذایی است. همان‌ طور که می‌دانید قسمتی از غذاهایی که ما می‌‌خوریم در دستگاه گوارش هضم نمی‌شوند و داخل روده باقی می‌مانند. باکتری‌هایی که داخل روده‌ بزرگ زندگی می‌کنند این مواد را تخمیر می‌کنند و از تخمیر این مواد، گاز تولید می‌شود.

تفاوت گاز روده و معده:

از طرفی باید دانست گاز روده و معده از نظر ترکیب با هم متفاوت بوده و معمولا گاز موجود در معده هوایی است که وارد معده می‌کنیم و عمدتا از اکسیژن و نیتروژن تشکیل شده است. بخشی هم که ناشی از فعل و انفعالات شیمیایی در معده است، بیشتر ترکیبی از دی‌اکسید‌کربن است ولی گازی که در روده‌ها توسط باکتری‌ها تولید می‌شود ترکیب‌های سولفوردار که به همین دلیل معمولا بدبو است.
بطور معمول بدبو شدن گاز روده پس از خوردن مواد فیبردار مانند کلم، کاهو و حبوبات که حاوی مواد ساکاریدی هستند و مدت‌ زمان بیشتری در روده می‌مانند باعث فعالیت بیشتر میکروب‌ها می‌شود و گاز بیشتر و بدبوتری ایجاد می‌کنند به همین دلیل افرادی که به‌خصوص از این مشکل رنج می‌برند بهتر است چنین موادی را کمتر مصرف کنند.

یبوست:

  یبوست هم در ایجاد این مشکل سهم بسزایی دارد زیرا هرچه مدفوع زمان کوتاه‌تری در دستگاه گوارش باقی بماند فرصت کمتری در اختیار باکتری‌ها قرار می‌گیرد و گاز سولفوردار کمتری تولید می‌شود. اصلاح شیوه زندگی و بهتر کردن اجابت‌مزاج و بهبود یبوست در کاهش این مشکل موثر است. بهتر است به جای مواد فیبردار از انواع میوه‌ها و سبزی‌های دیگر استفاده شود.

معمولا یک فرد سالم ممکن است در شبانه‏ روز حدود ۱۰  تا ۱۵ بار دفع گاز روده و یک تا دو بار دفع گاز معده را به صورت آروغ داشته باشد. افزایش این میزان دفع گاز، باعث ایجاد ناراحتی‌هایی می‌شود که به صورت آروغ‌زدن‌ و دفع گاز مکرر، احساس باد و سنگینی و پیچش در شکم می‌شود که همه اینها به یک بررسی از نظر سایر علل و بیماری‌ها نیاز دارد.

قند شیر یا لاکتوز:

یکی از مشکل‌هایی که به صورت شایع در افراد دیده می‌شود وجود نداشتن آنزیم هضم شیر یا لاکتاز در بدن است درنتیجه وقتی این افراد شیر می‌خورند، قند شیر یا لاکتوز در بدنشان هضم نمی‌شود. قند شیر هضم‌نشده وارد روده‌ها می‌شود و باکتری‌ها آن را تخمیر می‌کنند و گاز تولید می‌کند بنابراین این افراد به خاطر مصرف شیر و لبنیات دچار نفخ و سروصدای شکم می‌شوند. این حالت به جز ماست و دوغ با همه محصولات شیری اتفاق می‌افتد. زیرا قند این دو محصول، طی فرآیند تولید تجزیه می‌شود. به همین دلیل به چنین افرادی توصیه می‌کنیم نیازهای لبنی خود را یا بیشتر با مایعات و دوغ تامین کنند یا از محصولات و فرآورده‌های بدون لاکتوز و آنزیم هضم شیر که به صورت قرص در بازار وجود دارد استفاده کنند.

بیماری های سیستم گوارش:

بیماری دیگر بیماری سلیاک یا حساسیت به پروتئین گندم است. افرادی که به سلیاک مبتلا هستند در هضم و جذب گندم و جو دچار مشکل می‌شوند و علایمی چون نفخ و مشکلات گوارشی مانند اسهال و دل‌درد دارند.

یک علت بسیار شایع دیگر در ایجاد نفخ، وجود انگل ژیاردیا در دستگاه گوارش است. ژیاردیا یک نوع انگل گوارشی است که توسط آب و سبزی‌های آلوده وارد دستگاه گوارش می‌شود. وجود این میکروب هم عوارضی مانند نفخ، سروصدای شکم، باد و احساس اتساع شکم ایجاد می‌کند، بنابراین افرادی که نفخ مقاوم دارند باید به این مساله نیز توجه کنند.

بیماری شایع دیگر افزایش میکروب‌های داخل دستگاه گوارش است. وقتی میکروب‌ها در روده زیاد می‌شوند تولید گاز در روده بزرگ افزایش پیدا می‌کند و عوارضی مانند دفع گاز، اتساع شکم و مشکلاتی در قسمت‌های تحتانی دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. افرادی که از این مشکل رنج می‌برند، می‌توانند زیر نظر پزشک از یک دوره آنتی‌بیوتیک استفاده کنند و درمان شوند.

علت شایع دیگر در ایجاد نفخ بیماری IBS یا روده تحریک‌پذیر است. افرادی که به IBS مبتلا هستند عمدتا از درد شکم، اسهال و یبوست رنج می‌برند، اما در درصدی از بیماران علاوه بر این مشکلات احساس نفخ و اتساع شکم نیز دیده می‌شود. تاخیر در تخلیه معده نیز عامل مهم دیگری در ایجاد گازهای دستگاه گوارش است.معده بعضی از افراد بدون علت یا با علت زمینه‌ای بیماری‌هایی مثل دیابت و کم‌کاری تیرویید به خوبی تخلیه نمی‌شود و باعث ایجاد نفخ و اتساع شکم می‌شود.

یکی دیگر از زمینه‌های ایجاد نفخ شکم مشکلات عصبی و استرسی  است که باید زیر نظر روان‌شناس یا روان‌پزشک حل شوند.

درمان گیاهی نفخ شکم:

اغلب این موارد با رعایت رژیم غذایی مناسب و با استفاده از چند نوع گیاه دارویی درمان نمود. ادویه ها و گیاهان محتوی اسانس از مهم‌ترین گیاهانی هستند که از قدیم به‌‌ عنوان طعم‌ دهنده و خوشبو کننده غذاها و تسکین دهنده اختلال‌های سوءهاضمه مصرف می‌‌شده‌اند زیرا به علت داشتن مواد و ترکیب‌های اسانسی به سرعت جذب می‌شوند و آثار خود را ظاهر می‌کنند.

این گیاهان که بیشتر به‌صورت ادویه‌های مختلف، به‌خصوص در شرق آسیا از جمله هندوستان و چین مصرف بالایی دارند شامل نعناع، گشنیز، بادرنجبویه، زیره‌ سبز و سیاه، رازیانه، دارچین، هل، جوزبویا و…. است که رایج‌ترین و موثرترین‌های آنها در درمان نفخ عبارتند از:

۱- زیره پیشگیری کننده موثر از نفخ

گیاه زیره از خانواده (Umbeliferae Apiaceae) بوده و  گیاهی است سه ساله با ریشه دوکی شکل و ساقه ای منشعب. برگها شانه ای باشند. هر گل آذین شامل چتر مرکبی است که خود مشتمل از ۱۵ چتر کوچک می باشد با گلهای سفید که هر گل ۵ گلبرگ ۵ پرچم و یک کاسه کاهش یافته دارد. میوه شیزوکارپ کشیده تخم مرغی و دارای رگه های طوتی برجسته می باشد.

دانه های زیره یک ضدنفخ قوی بوده و از اسپاسم روده می کاهد. این گیاه همچنین  یک ضد عفونی کننده سیستم گوارش بوده و افزایش دهنده میزان متابولیسم بدن می باشد.

نحوه مصرف:

زیره را میتوان بطور مستقیم در زمان پخت به غذاهای نفاخی چون آبگوست، خوراک لوبیا و عدس و سایر غذاهای دارای حبوبات اضافه نموده و یا بصورت پودر مانند سایر ادویه جات به همه غذاها و سالاد اضافه نمود.

۲- نعناع ضدنفخ، ضد دل درد و ضداسپاسم روده

نعنا یا به عربی نعناع نام علمی: Mentha گیاه مشهوری است که در همه جای دنیا یافت می شود. این گیاه حداقل ۳۳ گونه دارد که بیش از ۱۵گونه از آنها در ایران موجود است. نعناع یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان خوراکی دارویی جهان و اسانس (رایحه) آن از پرمصرف‌ترین‌ها در صنایع دارویی و بهداشتی از جمله خمیردندان‌هاست.

از اسانس نعنا و روغن معطر آن برای ساخت داروهای ماساژ درمانی به وفور استفاده می‌شود. ۲ نوع نعناع به نام‌های «نعناع فلفلی» و «نعنای قمی» در ایران مصرف بیشتری دارند. محصولات گیاهی نعناع به‌صورت تازه، خشک، عصاره، عرق گیاهی، چای کیسه‌ای و تنتور مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته این گیاه آثار قوی و ایده‌آل ضدنفخ، ضددرد (دل‌درد) و ضداسپاسم دارد و بسیار زوداثر است.

نحوه مصرف:

نعنا علاوه بر اینکه می توان آن را بصورت تازه همراه غذا مصرف نمود، دمنوش خشک شده یا تازه آن را نیز میتوان پس از غذا استفاده نموده و از پودر خشک شده را به عنوان ادویه میتوان به همه غذاها اضافه نمود. همچنین خوردن عرق نعنا پس از غذا نیز اثر مطلوبی در کاهش درد معده و نفخ شکم دارد.

۳- گشنیز مقوی معده و ضد نفخ

گیاهی خوراکی و دارویی است که از برگ‌ها و میوه آن در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی استفاده می‌شود. گشنیز از خانواده جعفری و دارای رایحه خوشی‌ است که بیشتر آثار گیاه عمدتا به آن ارتباط دارد. آثار این گیاه عبارتند از: مقوی معده، ضداسپاسم، ضددرد (دل‌درد)، ضدمیکروب، ضدقارچ، تقویت‌کننده قوای جنسی، هضم‌کننده غذا، صفراآور، آرام‌بخش، کاهش‌دهنده قندخون، کاهش‌دهنده چربی‌خون و کاهش‌دهنده فشار‌خون.

نحوه مصرف:

گشنیز بصورت دمنوش، عرق گشنیز، برگهای تازه و دانه آن مصرف می شود .تخم گشنیز، ادویه‌ای است که عطر قوی دارد و از آن در آشپزی برای تهیه انواع غذا استفاده می‌شود. برگ و ساقه تازه گشنیز در سالاد و سوپ مصرف می شود.

۴- بادرنجبویه ضد عفونی کننده و ضد نفخ معده و روده

گیاهی است از خانواده نعنا که از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به نعناع دارد ولی بوی آن متفاوت است. این گیاه که از گیاهان خوراکی- دارویی پرمصرف دنیاست به نام ملیسا هم مشهور است و از زمان‌های قدیم در بسیاری از نقاط دنیا به‌ عنوان ضد نفخ، ضد تب و معرق مورداستفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین آثار بادرنجبویه که از نظر علمی به اثبات رسیده، آثار ضددرد، ضدباکتری، ضدویروس تبخال، ضدهیستامین، ضدتب، ضدنفخ، آرام‌بخش، خواب‌آور، مقوی قلب، مقوی معده و ضداسپاسم است.

نحوه مصرف:

در حالت کلی از دمنوش این گیاه برای بچه‌هایی که دچار قولنج می‌شوند استفاده می‌شود. به این ترتیب که برای هر کیلوگرم وزن کودک یک قاشق چای‌خوری از این دمنوش کافی است. برای رفع اسپاسم معده و روده‌ی خودتان نیز روزی یک تا دو فنجان از این دمنوش را میل کنید.

۵- دارچین، هل و  جوز هندی، مقوی معده و ضد نفخ

از گیاهان دیگری که مصرف بالا و خواص مشابهی با نعناع، گشنیز و بادرنجبویه دارند، دارچین است که از پوست درخت دارچین به‌دست می‌آید، همچنین دانه‌های گیاه هل و میوه جوز هندی را می‌توان نام برد که همگی دارای عطر قوی بوده و به غیر از مصرف برای درمان سوءهاضمه، دارای آثار مفید دیگری هم هستند.

نحوه مصرف:

دارچین به صورت پودر و چوب بسیار پر مصرف بوده و در اکثر غذاها و به همراه دمنوش ها و چای مصرف دارد. دانه های جوز هندی برای افزایش عطر، و طعم‌ دهندهٔ انواع غذا استفاده می شود. همچنین دانه های معطر هل معروفترین چاشنی برای افزودن به چای و انواع دمنوش هستند.